بمب اتم، به عنوان ویران‌کننده‌ترین اختراع بشر در قرن بیستم، نه تنها مسیر جنگ جهانی دوم را تغییر داد، بلکه ساختار روابط بین‌الملل و موازنه قدرت جهانی را برای همیشه دگرگون ساخت. این سلاح که بر پایه آزادسازی انرژی نهفته در هسته اتم عمل می‌کند، اولین و تنها بار در سال ۱۹۴۵ علیه شهرهای هیروشیما و ناگاساکی ژاپن به کار گرفته شد و تلفاتی بین ۱۲۹,۰۰۰ تا ۲۲۶,۰۰۰ نفر بر جای گذاشت . در این مقاله جامع، به بررسی جنبه‌های علمی، تاریخی، سیاسی و اخلاقی بمب اتم می‌پردازیم.
بمب اتم بر اساس فرآیند شکافت هسته‌ای کار می‌کند که در آن هسته اتم‌های سنگین مانند اورانیوم-۲۳۵ یا پلوتونیوم-۲۳۹ توسط نوترون‌ها بمباران شده و به هسته‌های کوچکتر تقسیم می‌شوند. این فرآیند با آزادسازی مقدار عظیمی انرژی همراه است که بر اساس معادله معروف اینشتین E=mc² قابل محاسبه است .
در طول شکافت هسته‌ای:
برای ایجاد انفجار اتمی، باید واکنش زنجیره‌ای کنترل‌نشده ایجاد شود. این نیازمند رسیدن به “جرم بحرانی” است - حداقل مقدار ماده شکافت‌پذیر که در آن تعداد نوترون‌های تولیدی از نوترون‌های از دست رفته بیشتر باشد. در بمب‌های اولیه، این کار با روش “تفنگی” انجام می‌شد که در آن دو تکه زیر-بحرانی اورانیوم به سرعت به هم برخورد می‌کردند .
در حالی که بمب‌های اولیه مانند “پسر کوچک” و “مرد چاق” بر اساس شکافت کار می‌کردند، بمب‌های هیدروژنی (گرماهسته‌ای) از فرآیند همجوشی هسته‌های سبک مانند دوتریوم و تریتیوم استفاده می‌کنند که انرژی بسیار بیشتری آزاد می‌کند. اولین بمب هیدروژنی در سال ۱۹۵۲ توسط آمریکا با نام رمز “مایک” آزمایش شد که انفجاری معادل ۱۰.۴ مگاتن TNT ایجاد کرد .
پروژه منهتن طی جنگ جهانی دوم با مشارکت دانشمندان برجسته‌ای مانند رابرت اوپنهایمر، انریکو فرمی و ادوارد تلر انجام شد. این پروژه فوق‌محرمانه با هزینه‌ای معادل ۲ میلیارد دلار (به ارزش امروز حدود ۲۳ میلیارد دلار) در آزمایشگاه‌های لوس آلاموس، اوک ریج و هانفورد اجرا شد .
رابرت اوپنهایمر، فیزیکدان نظری آمریکایی، به عنوان مدیر علمی این پروژه انتخاب شد و به “پدر بمب اتم” معروف گردید. او پس از آزمایش اولین بمب در ۱۶ ژوئیه ۱۹۴۵ (آزمایش ترینیتی)، به نقل از Bhagavad Gita گفت: “من شده‌ام مرگ، نابودگر جهان‌ها” .
در ۶ اوت ۱۹۴۵، بمب افکن B-29 به نام “انولا گی” بمب اورانیومی “پسر کوچک” را بر هیروشیما انداخت. این بمب با قدرت ۱۵ کیلوتن TNT منفجر شد و حدود ۱۴۰,۰۰۰ نفر را کشت. سه روز بعد، بمب پلوتونیومی “مرد چاق” روی ناگاساکی فرود آمد و ۷۴,۰۰۰ نفر را کشت .
دلایل آمریکا برای استفاده از بمب اتم:
پس از جنگ جهانی دوم، تسلیحات هسته‌ای به سرعت گسترش یافتند:
رقابت تسلیحاتی آمریکا و شوروی منجر به ساخت بمب‌های هیدروژنی با قدرت انفجار ده‌ها مگاتن شد. قوی‌ترین بمب آزمایش شده، “بمب تزار” شوروی در سال ۱۹۶۱ بود با قدرت ۵۰ مگاتن .
انفجار هسته‌ای چندین اثر مخرب همزمان دارد:
در هیروشیما، انفجار باعث شد:
مواجهه با پرتوهای هسته‌ای می‌تواند باعث:
در هیروشیما و ناگاساکی، موارد لوکمی ۴-۵ سال پس از بمباران به اوج خود رسید و افزایش موارد سرطان تا دهه‌ها بعد ادامه یافت .
انفجارهای هسته‌ای می‌توانند:
استفاده از بمب اتم علیه غیرنظامیان همواره مورد بحث بوده است:
رابرت اوپنهایمر پس از جنگ به مخالفت با توسعه بیشتر تسلیحات هسته‌ای پرداخت و در سال ۱۹۴۹ با ساخت بمب هیدروژنی مخالفت کرد که منجر به لغو مجوز امنیتی او در دوران مککارتیسم شد .
مهم‌ترین معاهدات کنترل تسلیحات هسته‌ای:
در حال حاضر:
فناوری هسته‌ای می‌تواند برای:
مهم‌ترین چالش‌های مربوط به انرژی هسته‌ای:
بمب اتم به عنوان نماد همزمان پیشرفت علمی و ظرفیت ویرانگر بشر، همچنان یکی از بزرگترین تهدیدها برای بشریت محسوب می‌شود. در حالی که انرژی هسته‌ای می‌تواند کاربردهای صلح‌آمیز ارزشمندی داشته باشد، خطر استفاده نظامی از آن همواره وجود دارد. درس‌های هیروشیما و ناگاساکی باید هشداری دائمی برای جامعه جهانی باشد تا از تکرار چنین فجایعی جلوگیری کند. آینده انرژی هسته‌ای به تصمیمات امروز ما بستگی دارد.