تریاک (Opium) یکی از قدیمیترین و شناختهشدهترین مواد مخدر طبیعی است که از گیاه خشخاش (Papaver somniferum) به دست میآید. این ماده به صورت شیره خشکشده گیاه خشخاش است که از خراش دادن کپسولهای بذر این گیاه و جمعآوری عصاره (لاتکس) آن تولید میشود . تریاک به رنگ قهوهای تیره یا روشن بوده و طعمی بسیار تلخ دارد .
واژه “تریاک” از کلمه یونانی “thērĭăkḗ” به معنی پادزهر وارد زبان فارسی شده است. در فرهنگ قدیم یونانی، تریاک به عنوان پادزهر گزیده شدن توسط حیوانات وحشی استفاده میشد و به همین دلیل در فارسی قدیم نیز به معنی پادزهر به کار میرفت .
خاستگاه اولیه گیاه خشخاش به احتمال زیاد سواحل مدیترانه، آسیای صغیر، اسپانیا، جنوب فرانسه یا شمالغرب آفریقا بوده است . شواهد باستانشناسی نشان میدهد کشت تریاک به ۱۵٬۰۰۰ سال پیش بازمیگردد، اگرچه آگاهی دقیق از خواص دارویی آن در آن زمان نامشخص است .
سومریان حدود ۳۴۰۰ سال قبل از میلاد تریاک را با نام “ها” و “جل” به معنای گیاه شادی میشناختند. مصریان باستان نیز از تریاک برای کاهش خشم و تسکین درد استفاده میکردند . در یونان باستان، تریاک در مراسم آیینی و مذهبی به عنوان دارویی مقدس مصرف میشد .
در ایران، مصرف تریاک به دوران صفویه بازمیگردد و اولین مراکز عمومی تریاککشی، قهوهخانهها بودند . شاه طهماسب اول صفوی در سال ۹۳۹ قمری دستور داد حدود ۵۰۰ تومان تریاک را در آب بریزند، اما این اقدام در ترک اعتیاد پسرانش موفق نبود .
در قرن هجدهم، تریاک به اروپا و آمریکای شمالی راه یافت و به یکی از اقلام مهم تجاری آسیای شرقی تبدیل شد . امروزه افغانستان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان است و اروپا بزرگترین بازار مصرف آن محسوب میشود .
تریاک حاوی حدود ۲۵ نوع آلکالوئید مختلف است که مهمترین آنها عبارتند از :
مرفین (۱۰-۱۶%): مهمترین و رایجترین آلکالوئید تریاک که عامل اصلی اثرات ضد درد و همچنین عوارض منفی مانند ادم ریوی و مشکلات تنفسی است.
کدئین (۰.۵%): دارای خاصیت ضد درد و ضد سرفه.
پاپاورین (۰.۱%): باعث شل شدن عضلات صاف میشود.
نارسئین (۰.۱%): اثرات قابل توجهی بر سیستم عصبی مرکزی ندارد.
نارکوتین (۷%): دارای اثرات ضد سرفه.
تبائین (۰.۳%): به عنوان پیشساز برای تولید برخی داروها استفاده میشود.
تریاک حاوی دو گروه اصلی از آلکالوئیدها است :
عوارض جسمی:
عوارض روانی:
عوارض در زنان باردار:
هشدار: روشهای غیراستاندارد مانند متادون درمانی ممکن است فقط اعتیاد را از تریاک به متادون تغییر دهند و مشکلات جدیدی ایجاد کنند .
اگرچه تریاک عمدتاً به عنوان ماده مخدر شناخته میشود، اما در پزشکی نیز کاربردهایی دارد:
امروزه بسیاری از داروهای مشتق از تریاک به صورت مصنوعی ساخته میشوند، از جمله:
تریاک در اکثر کشورهای جهان ممنوع است و تولید، خرید و فروش آن جرم محسوب میشود . با این حال، تولید غیرقانونی آن ادامه دارد و کشورهای اصلی تولیدکننده تریاک عبارتند از :
تریاک به عنوان یکی از قدیمیترین مواد مخدر شناخته شده، تأثیرات عمیقی بر سلامت فرد و جامعه داشته است. با وجود برخی کاربردهای پزشکی، سوءمصرف آن منجر به وابستگی شدید جسمی و روانی میشود. امروزه با وجود آگاهی از عوارض مخرب آن، هنوز باورهای نادرست درباره فواید تریاک وجود دارد که نیاز به آموزش و آگاهیرسانی بیشتر دارد. ترک اعتیاد به تریاک اگرچه دشوار است، اما با روشهای علمی و تحت نظر متخصصان امکانپذیر میباشد.